Urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy uregulowany jest w art. 186 – 186 ze znaczkiem 8 Kodeksu Pracy.

Informacje ogólne:

1. Celem urlopu wychowawczego jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.
2. Prawo do urlopu wychowawczego ma każdy pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy. Do tego okresu wlicza się okresy przepracowane u poprzednich pracodawców. Jednak, aby skorzystać w urlopu wychowawczego, trzeba być nadal zatrudnionym na umowie o pracę.
3. Wymiar urlopu wychowawczego to 36 miesięcy. Z czego jeden miesiąc zawsze przysługuje drugiemu rodzicowi.
4. Urlop udzielany jest na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego w którym dziecko kończy 6 lat. Wyjątkiem jest sytuacja, w której z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, urlop może być udzielony aż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia (w tym przypadku przysługuje dodatkowy urlop w wymiarze do 36 miesięcy).
5. Z prawa do urlopu wychowawczego mogą skorzystać  nie tylko rodzice dziecka. Prawo to może dotyczyć także opiekunów, w tym opiekunów faktycznych to znaczy osób nie posiadających formalnego tytułu do opieki w rozumieniu Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.
6. Z urlopu mogą korzystać równocześnie rodzice lub opiekunowie dziecka. W takim wypadku łączny wymiar urlopu nie może przekraczać 36 miesięcy.
7. Urlop udzielany jest nie więcej niż w 5 częściach. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu. Warto wspomnieć o wyjątku od tej zasady. Jeśli urlop rodzicielski został wzięty w częściach, które nie przypadały bezpośrednio jedna po drugiej – pomniejsza to liczbę wniosków o urlop wychowawczy. Czyli liczba wykorzystanych w takim trybie części urlopu rodzicielskiego pomniejsza liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego. Sam wymiar urlopu wychowawczego nie ulega zmianie.
8. Okres korzystania z urlopu wychowawczego z punktu widzenia ustalania prawa do emerytury i renty oraz obliczania ich wysokości należy do okresów składkowych.
9. W okresie urlopu odprowadzane są składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz zdrowotne – pod warunkiem nie posiadania innego tytułu do ubezpieczenia.
10. Za okres przypadający na okres urlopu wychowawczego nie przysługuje urlop wypoczynkowy. Pracownikowi, który wraca z urlopu w trakcie roku, urlop wypoczynkowy przysługuje proporcjonalnie. Pracownikowi, który wybiera się na urlop wychowawczy, urlop wypoczynkowy przysługuje w pełnym wymiarze za rok, w którym „idzie” na wychowawczy. Często dostaję zapytania czy trzeba przed urlopem wychowawczym wziąć urlop wypoczynkowy zaległy i bieżący. Oczywiście nie trzeba. Natomiast, jeśli bezpośrednio po urlopie macierzyńskim i rodzicielskim pracownica, złoży wniosek o urlop wypoczynkowy – pracodawca nie może jej odmówić.
11. W dniu zakończenia urlopu wychowawczego, okres tego urlopu wlicza się do okresu zatrudnienia u pracodawcy, który udzielił tego urlopu.
12. Na urlopie wychowawczym nie otrzymuje się od pracodawcy PIT. Nie podlega on opodatkowaniu, także nie można również odliczyć ulgi na dziecko (nie obowiązuje w przypadku wspólnego rozliczania się małżonków).
13. Opieka nad chorym dzieckiem nie przerywa trwania urlopu wychowawczego.

Praca na urlopie wychowawczym.

Bardzo często pytacie mnie o pracę zarobkową. Można podjąć pracę u dotychczasowego lub  innego pracodawcy. Można otworzyć działalność gospodarczą, podjąć naukę, iść na szkolenie. Wszystko to pod jednym warunkiem: jeżeli te aktywności nie wyłączają sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Czy to oznacza, że na szkolenie mamy chodzić z dzieckiem? Albo jak podejmiemy pracę na pół etatu – to mamy tam chodzić razem? Nie. Przepisy pozwalające na pracę na urlopie wychowawczym trzeba interpretować szeroko i w kontekście innych przepisów z Kodeksu Pracy. W artykule na temat powrotu do pracy po urlopie macierzyńskim czy rodzicielskim, wskazywałam na możliwość obniżenia etatu maksymalnie do połowy wymiaru etatu, dzięki czemu przez kolejnych 12 miesięcy jesteśmy chronione przed zwolnieniem. Część prawników twierdzi, iż w tym właśnie kontekście należy rozpatrywać granicę, gdzie kończy się osobista opieka nad dzieckiem. Skoro istnieje przepis, który pozwala nam wykonywać pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy (i godzenie jej z opieką nad dzieckiem) to co do zasady nie powinnyśmy wykonywać pracy w wymiarze większym niż właśnie połowa etatu. W przeciwnym razie pierwszeństwo w zatrudnieniu powinna mieć praca „macierzysta” (nawet jeśli gorzej płatna) czyli ta, w której jesteśmy na urlopie wychowawczym i po prostu wrócić do pracy. Wydaje się, iż jest to pogląd dominujący. W praktyce znam mnóstwo przykładów zupełnie odbiegających od wyżej przytoczonego poglądu. W moim odczuciu – praca na urlopie wychowawczym może w wielu przypadkach sprowadzać się do określenia – dorobienia (co niekoniecznie ma wiązać się z niskim czy niższym zarobkiem od pracy, w której jesteśmy  na wychowawczym). Po prostu trzeba pamiętać cały czas o celu w jakim urlop został wzięty. Opieka nad dzieckiem powinna być priorytetem.

Z dniem, w którym podejmujemy umowę o pracę (to samo ze zleceniem czy działalnością gospodarczą) w trakcie urlopu wychowawczego, przestajemy podlegać obowiązkowi ubezpieczeń z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, a podlegamy już ubezpieczeniom z tytułu umowy o pracę (analogicznie reszta). Nie dotyczy to umowy o działo, która co do zasady jest nieoskładkowana. Pytacie czy należy powiadomić pracodawcę o podjęciu zatrudnienia – tak, ze względu na to, że jako płatnik naszych składek  musi dokonać stosownej korekty. Nie dotyczy to umowy o dzieło.

W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

 

Przedszkole/żłobek.

ZUS rok temu w styczniu, jasno wypowiedział się czy posłanie dziecka do żłobka czy przedszkola (niezależnie od liczby godzin) będzie przerwaniem sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Zdaniem ZUS posłanie dziecka do takiej placówki – bez względu na liczbę godzin – nie będzie przerwaniem tej opieki.

Stanowisko znajdziecie tutaj: korespondencja z ZUS

Co zatem będzie przerwaniem tej opieki? Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 25 marca 2011 r. (sygn. akt I OSK 2066/10) wyjaśnił, że: „(…) Ocena co do możliwości sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad dzieckiem musi odnosić się do czasu podjętej pracy, a nie do całego okresu urlopu wychowawczego.” Mając zatem na uwadze stanowisko NSA, sprawa przerwania opieki powinna być ewidentna i oczywista i rozpatrywana w kontekście każdego dnia a nie całego okresu. Sprawami oczywistymi w moim odczuciu będą np. wyjazd za granicę albo sytuacja, w której podejmujemy pracę ponad ilość czasu, które dziecko przebywa np. w przedszkolu.

Rozwiązanie umowy w okresie urlopu wychowawczego.

Co do zasady pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:

1. udzielenie urlopu wychowawczego – do dnia zakończenia tego urlopu
2. obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy.

Zgodnie z Kodeksem Pracy, rozwiązanie umowy przez pracodawcę jest możliwe tylko:

1. w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
2. gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenie z winy pracownika.

Żeby nie było tak różowo, oczywiście rozwiązanie umowy z pracownikiem przebywającym na urlopie wychowawczym lub z niego powracającym jest możliwe w jeszcze jednym przypadku, o którym ustawodawca nie pisze w Kodeksie Pracy. Trzeba sięgnąć do przepisów ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. I tutaj ważna uwaga! DOTYCZY TO TYLKO ZAKŁADÓW PRACY, KTÓRE ZATRUDNIAJĄ 20 I WIĘCEJ PRACOWNIKÓW. Najczęstszym chyba powodem rozwiązywania umów z kobietami wracającymi z urlopów: macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego jest likwidacja stanowiska pracy. I tak pracodawca w ten oto sposób może nam wypowiedzieć umowę o pracę, zarówno zmieniająco jak i definitywnie, bez względu na to czy przebywamy na wychowawczym  czy pracujemy w obniżonym wymiarze czasu pracy. W lepszej sytuacji są te kobiety, które należą do organizacji związkowej. Wtedy zwolnienie takie musi odbyć się za zgodą związków. Jeśli zgoda nie zostanie wyrażona – pracownik zostaje w pracy. Jeżeli nie ma w pracy organizacji związkowej – decyzję podejmuje sam pracodawca. Czasem bywa tak, że pracodawca na miejsce kobiety przebywającej na wychowawczym zatrudnił kogoś z kogo jest zadowolony. Jeśli w takiej sytuacji powodem zwolnienia jest likwidacja stanowiska, należy zastanowić się nad złożeniem pozwu w sądzie. Pracodawca może to stanowisko inaczej nazwać, może przesunął je w schemacie organizacyjnym lub delikatnie zmodyfikował zakres obowiązków – ale to wszystko nie musi oznaczać, że zlikwidował stanowisko. Jeśli wiemy, że pozornie zlikwidowano nasze stanowisko, możemy domagać się uznania tego wypowiedzenia za bezskuteczne, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu przywrócenia do pracy lub odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy.

Znawcy tematu poza likwidacją stanowiska podają również: przyczyny ekonomiczne, organizacyjne związane z funkcjonowaniem pracodawcy, zmiana profilu produkcji czy przedmiotu działalności.  Warto też na koniec wspomnieć, że zwolnienia takie dotyczą nie tylko umów na czas nieokreślony, ale także na czas określony.

Nie ma przeszkód prawnych, żeby rozwiązać umowę o pracę za porozumiem stron w trakcie urlopu wychowawczego.

Powrót do pracy.

Z urlopu wychowawczego można zrezygnować w trakcie jego trwania w każdym czasie (tylko za zgodą pracodawcy) albo po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy (najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy). Obowiązuje forma pisemna, czyli należy napisać wniosek.

Pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisko, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.

Co to oznacza? W teorii tylko tyle, że wracamy na swoje stanowisko lub równorzędne i za pieniądze jakie dostawałyśmy przed tym urlopem. Nie ma żadnej szczególnej ochrony przed zwolnieniem po powrocie z urlopu wychowawczego. Oczywiście zawsze przed powrotem można zawnioskować o obniżenie wymiaru czasu pracy – wtedy maksymalnie przez 12 miesięcy obowiązuje ochrona. I tutaj bardzo często wraca problem likwidacji stanowiska pracy. Możliwa jest sytuacja, w której pracodawca dopuszcza nas do pracy a po tygodniu dostajemy wypowiedzenie o czym napisałam wyżej.

Formalności:

Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego składa się w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest związany naszym wnioskiem – oznacza to, iż musi go nam udzielić.

Wniosek, o którym mowa w art. 186 § 7 Kodeksu pracy, o udzielenie pracownikowi urlopu wychowawczego albo jego części zawiera:

1) imię i nazwisko pracownika;

2) imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część;

3) wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko;

4) wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko;

5) określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

2. Do wniosku dołącza się:

1) oświadczenie pracownika dotyczące korzystania z części urlopu rodzicielskiego na dane dziecko w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu poprzedniej części urlopu rodzicielskiego albo zasiłku za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego, ze wskazaniem liczby części urlopu wykorzystanych w taki sposób;

2) oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem; oświadczenie nie jest wymagane w razie ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo ograniczenia albo zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka;

3) w przypadku, o którym mowa w pkt 2 – kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ograniczeniu albo pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o ograniczeniu albo zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka albo dokumenty lub oświadczenie pracownika, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania informacji od drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic lub opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem;

4) kopię prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 3 Kodeksu pracy;

5) w przypadku wnioskowania o udzielenie urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy albo o udzielenie części urlopu wychowawczego, której wymiar łącznie z dotychczas wykorzystanym wymiarem urlopu wychowawczego wyniesie 36 miesięcy:

1. a) skrócony odpis aktu zgonu drugiego rodzica dziecka, w przypadku, o którym mowa w 186 § 9 pkt 1 Kodeksu pracy, albo
2. b) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica dziecka albo dokument potwierdzający niepełnoletność drugiego rodzica dziecka, gdy rodzice nie są małżeństwem, albo kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ustaleniu ojcostwa, w którym sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej, w przypadku, o którym mowa w 186 § 9 pkt 2 Kodeksu pracy, albo
3. c) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o jej ograniczeniu lub zawieszeniu, w przypadku, o którym mowa w 186 § 9 pkt 3 Kodeksu pracy, albo
4. d) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki, w przypadku, o którym mowa w 186 § 10 zdanie pierwsze Kodeksu pracy.

Kolejna ciąża na urlopie wychowawczym.

O ciąży na urlopie wychowawczym szczegółowo pisałam tutaj ciąża na urlopie wychowawczym

Trzeba pamiętać, iż przejście na zwolnienie lekarskie nie przerywa z automatu urlopu wychowawczego. Żeby otrzymać zasiłek chorobowy, trzeba zawiadomić pracodawcę o powrocie, a następnie pierwszego dnia pracy przedstawić zwolnienie lekarskie. Wysokość zasiłku chorobowego oblicza się w zależności od tego czy od pobierania ostatniego zasiłku np. macierzyńskiego czy chorobowego minęło więcej niż trzy miesiące kalendarzowe. Jeśli tak – podstawa do wyliczenia kolejnego zasiłku czy to chorobowego czy macierzyńskiego jest obliczana na nowo. Także w niektórych przypadkach, może okazać się, że na kolejnym zasiłku chorobowym i macierzyńskim (w związku z kolejną ciążą) wynagrodzenie zasiłkowe jest o wiele mniejsze.

Obowiązkowa lektura:

http://www.zus.pl/pliki/poradniki/zasady_rozliczania.pdf

Podstawa prawna.

1. Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków z  8 grudnia 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 2243).
2. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. (Dz.U. Nr 137, poz. 887) tj. z dnia 7 czerwca 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
3. Rozporządzenie MPiPS z 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania, Dz.U. Nr 60, poz. 282 z późniejszymi zmianami.
4. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( Dz. U. z 2015 r. poz. 121).

matka prawnik

grafika